2016/10: Ülkemize Okyanus Ötesinden Yapılan İlk Müdahale: Misyonerlik, Robert Kolej
Konu Sahibi: Beytullahimzaoglu,
Kategori: Diğer Makaleleri,
0 Yorum,
914 Okunma
04-05-2020, 18:11
(Son Düzenleme: 05-06-2020, 13:21, Düzenleyen: Beytullahimzaoglu.)
![[Resim: sair-1.jpg]](https://www.beytullahimzaoglu.com/2.Tasarim/yazilar/resimler/sair-1.jpg)
ÜLKEMİZE OKYANUS ÖTESİNDEN YAPILAN İLK MÜDAHALE: MİSYONERLİK
GAYRİMÜSLİM CEMAATLER, ROBERT KOLEJ VE BULGARLAR
GAYRİMÜSLİM CEMAATLER, ROBERT KOLEJ VE BULGARLAR
Beytullah İmzaoğlu (iletisim@beytullahimzaoglu.com[1])
GİRİŞ
Türkiye’mizde 15 Temmuz darbe teşebbüsünü müteakip cemaat yapılanmaları üzerine pek çok şey söylendi, yazıldı ve çizildi. Okyanus ötesinden ülkemize yapılan bu müdahale ilk değildi. Osmanlılar zamanında da okyanus ötesinden pek çok müdahaleler yapılmıştı.
Bu makalemizde ülkemize okyanus ötesinden yapılan belki de ilk müdahale olan misyonerlik faaliyetleri merkezinde; Zimmi Hukuku, gayrimüslim cemaatler, Amerikan misyonerleri, Amerikan Board teşkilatı, Robert Kolej’in kurulması ve kurucusu Cyrus Hamlin’in hayatı, kolejin kuruluş gayesi ve eğitim sistemi, Robert kolejlilerin Bulgar isyanlarında vazifeler alması ve Bulgarlar için yaptıkları sair faaliyetler hakkında araştırmalar yaptık.
GAYRİMÜSLİM CEMAATLER ve MİSYONERLİK FAALİYETLERİ
Gerek Osmanlılar gerekse de onlardan evvel hâkim olan Türk-İslam veya Arap-İslam devletlerinde gayrimüslimler “Vediatullah” [2] olarak görülmüştür. Vediatullah yani “Allah’ın emaneti” iz’anı sebebiyle gayrimüslimler şahsi hukuklarına aid mevzularda hür olmuşlar ve asırlarca sulh, sükûn ve adalet içerisinde yaşamışlardır ta ki XIX. asırda okyanus ötesinden müdahaleler yapılana kadar. Gerçekten de Osmanlı Devleti’nin XIX. Asırda askeri-siyasi nüfuzunun ve gücünün zaafa uğramasıyla birlikte gayrimüslim cemaatler üzerinde yabancı devletlerin ve mümessillerinin tesiri de artmıştır, hem de o dereceye kadar ki bu cemaatler arasında kendilerini isyana, muhtariyete hatta istiklâle götüren hadiseler yaşanmıştır. Gayrimüslim cemaatler üzerinde yoğun faaliyet gösteren pek çok misyoner teşkilatı olmuştur hatta denilebilir ki Osmanlı Devleti tebaasından Müslüman olmayanların devletten ayrılmasında bu teşkilatlar mühim vazifeler icra etmişlerdir.
AMERİKAN BOARD ve ROBERT KOLEJ’İN KURULMASI
Misyoner teşkilatları içerisinde Amerikan Board (ABCFM) ön plana çıkmaktadır. 1810 yılında Boston’da kurulan ABCFM, 1820’li yıllardan itibaren Osmanlı coğrafyasını kendisine hedef almış ve bu tarihten itibaren faaliyetlerde bulunmuştur.[3] Amerikan Board’a mensup bir misyoner olarak Türkiye’ye gelen Cyrus Hamlin evvela 1840’ta Bebek Teoloji Mektebi’ni açmıştır.[4] Fakat mezunlarının papazlıktan çok dünyevî mesleklere itibar etmesi üzerine ana teşkilat ile problemler yaşamıştır. Meselenin merkezi ise tahsil-terbiye sistemidir. Cyrus Hamlin, diğer mekteplerdekine nazaran sadece ilahiyat ve teori merkezli bir sistem tatbik etmemektedir. Bu anlaşmazlıkların neticesi olarak Amerikan Board’dan istifa eden ve kendi düşüncesine göre faaliyet yürütmek isteyen Cyrus Hamlin arayışlarda bulunmuş ve Rothschild ailesinden New Yorklu tüccar Christopher Rhinelander Robert ile tanıştıktan sonra ondan aldığı maddî imkânlar ile 16 Eylül 1863 tarihinde Robert Koleji kurarak eğitime başlamıştır. Ahmed Vefik Paşa’dan satın aldığı arazi üzerindeki binalar ise 1871 senesine kadar tamamlanarak kolej Rumelihisarı’na taşınmıştır.[5]
CYRUS HAMLIN
Kolejin kurucusu ve ilk müdürü olan Cyrus Hamlin; 1811 senesinde ABD’de doğmuştur.[6] Ailesi Fransız kalvinistleri de denilen Huguenotlar’a mensuptur, üzerinde validesinin tesiri çok büyüktür ve misyoner olmasındaki en mühim müessir de budur. Babasız büyümüştür, çocukluğu çiftlikte geçmiş[7] ve ardından çıraklık[8] ile iştigal ettirilmiştir. Bütün bunlar karakterinde derin izler bırakmış ve inandığı (bâtıl) davada gösterdiği yoğun gayretlerin de temeli olmuştur. Cyrus Hamlin, misyoner olmak için Bridgton Akademi[9], Bowdoin Kolej[10] ve Bangor’da ilahiyat okumuştur.[11] Cyrus Hamlin, tahsil hayatı boyunca hep ön plandadır, kürsülerdedir. 1839 senesinde henüz 30 yaşına değmeden İzmir üzerinden Osmanlı topraklarına gelmiş[12] ve yukarıda da beyan edildiği üzere Bebek’teki faaliyetlerini gerçekleştirmiştir, bu O’nun misyonerlik faaliyetleri için pişme devri olmuştur. Cyrus Hamlin için gerek Osmanlı topraklarında olması gerekse de buradaki gayrimüslim cemaatlerin ahvali 1860’lı yıllara kadar asıl tatbik etmek istediği tahsil-terbiye sistemi için en mühim bir staj devri olmuştur. O kadar ki Robert Kolej daha evvel kurulmuş hiçbir misyoner mektebe benzememektedir.
ROBERT KOLEJ’DE EĞİTİM
Robert Kolej’de nazarî ve tatbikî eğitim bir aradadır. Talebelerin sadece ilahiyat merkezli olması istenmemektedir, Dünya’ya açık olmaları, lider vasıflı ve çok yönlü olmaları, cemiyeti değiştirmeleri, kendi lisanları dışında birkaç dile daha vâkıf olmaları, sosyal ve teknik bilimlerde denge üzerine yetişmeleri hedeflenmektedir.[13]
1863-1890 seneleri arasında kolejden mezun olanların %65,7’si para, eğitim ve devlet ile alakalı meslekleri tercih etmiştir. Bu da hedeflenen içtimai değişimi te’min için verilen eğitimin maksadına ulaştığını göstermektedir. Buna nispet 1863-1907 seneleri arasında koleje kayıt yaptıran 8.545 talebeden sadece 464’ü mezun olabilmiştir, tersinden ifade etmek gerekirse 8.081’i mezun olamamıştır, bu vakıa da kayıt yaptıranların %94,6’sının mezun olamadığı manasına gelir ki kolejdeki sistemin ne kadar zor ve aynı zamanda ne kadar yoğun ve üst seviyede olduğunu gösterir.[14]
Robert Kolej’in gayesi her ne kadar resmen eğitimde mükemmelliği yakalamak olsa da Rumelihisarı’ndaki binalarının temeli atılırken orada hazır bulunanlara karşı irad edilen nutukta bir Yunan hatip kolejin mevkiini, İstanbul’u fethetmek için (Sultan Fatih) II. Mehmed’in yaptırdığı hisar ile kıyaslayarak şöyle demiştir: “Bina o kulelerden daha yüksek bir yerde yapılıyor. Onlara hâkim olacak. Onun gücü ruhani ve ebedidir. Onların yok oluşunu görecek.”[15] Bu ifade bizlere kurucuların hangi niyetlere mebni hareket ettiklerini göstermektedir.
Robert Kolej, ders programında tarih tahsiline de büyük bir ehemmiyet atfetmiş ve neredeyse her ders döneminde muhakkak bir tarih dersini müfredatına koymuştur.[16] Bununla talebelerini Osmanlılık değerlerinden uzaklaştırmak istediği ve onlara ayrılıkçı şuur vermeyi hedeflediği söylenebilir. Ayrıca Robert Kolej talebelerini evvela Batılılaştırmayı ardından Hıristiyanlaştırmayı hedeflemiştir.[17] Bu meyanda kolejin Osmanlı tebaası olan iki gayrimüslim cemaat üzerinde yoğun faaliyetler gösterdiği görülmektedir. Bunlar; Bulgarlar ve Ermenilerdir.
ROBERT KOLEJ VE BULGARLAR
Robert Kolej’in ilk 25 yılında 137 Bulgar menşeili talebe mezun olurken; Ermeni menşeili mezun sayısı ise 80’dir. Bulgar menşeililer ilk yıllarda sayıca önde iken daha sonra bu sayıda bir dengelenme olmuştur.[18] Bu dengelenmenin sebebini ise -birazdan daha teferruatlıca izah edeceğimiz üzere- kolejin artık gayelerine ulaşan Bulgar talebelerden ziyade henüz gayelerine ulaşmamış Ermeni talebelere yönelmiş olması ile izah edebiliriz çünkü Bulgar talebeler kendi memleketlerinde kolejin teşvik ettiği ayrılıkçı fikirleri tatbik etmiş ve Bulgaristan Prensliğinin kurulmasını te’min etmişlerdir.
Robert Kolej’in Bulgar mezunları Balkan isyanlarında da ehemmiyetli bir rol almışlardır hatta isyancıların elebaşları konumundadırlar. Kolejin ikinci müdürü olan George Washburn; “Bu kolej, Balkan yarımadasında bağımsız bir devlet kurulmasını sağladı. … 50 yıl önce Bulgarlar, Amerika ve Batı Avrupa’da unutulmuş bir ırktı. Bizim onlar için yaptığımız en önemli şey, bağımsız bir devletin yönetimi hakkında çok az şey bilen Bulgarların sayısının az olduğu bir devirde onları, yarının liderleri olacak genç adamlar olarak eğitmemizdi. ” der ve ekler; “Yeni devletin kurulmasında önemli katkımızın olduğu gerçeği tüm dünyanın ve koleje karşı sorumluluklarını hiçbir zaman unutmayan Bulgarların bildiği bir gerçek oldu.”[19] Gerçekten de kolejin 1871 senesindeki mezunlarından 5 Bulgar; Geşav, Panaretov, Stoilov, Slaveikov ve Tapçileştov, ilerleyen senelerde belediye reisi, parlamento azası, büyükelçi, bakan ve başbakan olarak Bulgaristan’da vazife almışlardır. 1876 senesinde vukua gelen bir Bulgar isyanında[20] kolejin bu isyana aşikâr destek verdiği ve Avrupa basınında Osmanlılar aleyhinde yazılar yazdığı bilinmektedir.[21] Osmanlı Devleti tarafından bu isyanın bastırılmasını da Avrupa gazetelerine “Katliam” olarak takdim eden bu kolejli misyonerler olmuştur. Gerçekten de 16 Haziran 1876 tarihinde İngiltere’de Daily News’de çıkan katliam haberlerini oraya Washburn ve kolejde hocalık yapan A. Long göndermiştir.[22] Bu da kolejin sadece eğitim sistemi ile değil basın-yayın yolu ile de Osmanlı Devleti aleyhinde faaliyet gösterdiğini ispat etmektedir.
Kolejin mezunları Bulgar anayasasının hazırlanmasında da rol almışlardır. Çünkü o sırada Bulgarlar arasında bu ve benzeri işlerden anlayan yegâne zümre onlardır.[23] Robert Kolej mezunları yeni kurulan devlet veya muhtariyet alan idarelerde de yüksek vazifeler almışlardır. Bulgarlar özelinde bunu 1895 senesinde İstanbul’a gelen Bulgar Prensi Ferdinand, Robert Kolej’ini ziyaret ederken bu hususu şöyle ifade etmiştir; “Robert Kolej, Bulgar devlet idarecisi fidanlığıdır. Bunun hep böyle olmasını temenni ederim!”[24]
NETİCE
Görüldüğü üzere Türkiye’mize okyanus ötesinden yapılan müdahaleler 1-2 asır evveline kadar gitmektedir, ülkemize sadece Müslüman görünümlü cemaatler değil, gayrimüslim görünümlü cemaatler de büyük zararlar vermişlerdir. Bu zararların oluşmasındaki temel sebep ise dün de bugün de olduğu gibi bu zümrelerin dış güçlerle olan teması hatta dış güçler tarafından doğrudan sinsi bir faaliyetle oluşturulmalarıdır.
Misyonerler; Osmanlı Devleti’ni parçalamak ve kendi mezheplerini Osmanlı tebaası üzerinde yaymak için çok yoğun faaliyetlerde bulunmuşlardır.[25] Biz makalemizde Robert Kolej ve bu kolejin Bulgarlar üzerindeki faaliyetlerini merkeze aldık.[26] Diğer azınlık mektepleri, misyoner mektepleri ve faaliyetleri ise başka yazıların mevzuu olabilir. Osmanlı Devleti’nin bu tür faaliyetlere nasıl aksülamel gösterdiğini ise mevzuubahs etmedik sadece şunu tebarüz ettirelim ki kanaatimizce Darüşşafaka gibi müesseseler ve XIX. asrın sonunda görülen mektepleşmenin ardında bu tür faaliyetlere mâni olmak ve Osmanlı tebaasını misyonerlerden ve onların ayrılıkçı fikirlerinden muhafaza etmek gayesi de yatmaktadır.
KAYNAKÇA
BOA, HR.SYS. 62/1. (Türkiye’de Amerikan Misyonerleri, Bulgaristan’ın Bağımsızlığı ve Robert College) (M.09-01-1893)
Acun, Fatma – Gürtunca, Evrim Şencan, “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Robert Kolej’de Eğitim”, Tarih İncelemeleri Dergisi, XXXI/1, 2016
Acun, Fatma, “Robert Kolej Mezunları ve Meşhurları”, TUHED (Türk Tarih Eğitimi Dergisi), 4(2), 2015
Aksun, Ziya Nur, Osmanlı Tarihi, Cild IV, Ötüken Neşriyat, 2. Basım, İstanbul, 2010
Bilmen, Ömer Nasuhi, Hukuk-ı İslâmiyye ve Istılahat-ı Fıkhiyye Kamusu, Cild III, Bilmen Basım ve Yayınevi, İstanbul, tarihsiz
Hamlin, Cyrus, Türkler Arasında, Türkiye’de Misyonerlik Faaliyetleri ve Robert Kolej, Kahverengi Yayınları, 1. Basım, İstanbul, 2015
Hamlin, Cyrus, Robert Kolej Uğrunda Bir Ömür, Dergâh Yayınları, 1.Basım, İstanbul, 2012
Karaca, Ali, Anadolu Islahatı ve Ahmet Şakir Paşa (1838-1899), Eren Yayınları, 1. Basım, İstanbul, 1993
Karatepe, Ali, “Amerikan Board’ın Türkiye Sev’gisi”, Tarih ve Düşünce Dergisi, Sayı: 52
Kocabaşoğlu, Uygur, Anadolu’daki Amerika, Arba Yayınları, İstanbul, 1989
Uçar, Ahmet, İslâm Dünyasında Misyoner Orduları, Çamlıca Yayınları, 1. Basım, İstanbul, 2013
Turan, Ömer, “Amerikan Protestan Misyonerlerinin Bulgar Milliyetçiliğine Katkıları”, XII. Türk Tarih Kongresi, Ankara, 12-16 Eylül 1994, TTK Yayınları, Ankara, 1999
Ulusoy, Şaban, Robert Koleji ve Yabancı Okullara Yönelik Atatürk Döneminde Yapılan Düzenlemeler, Van, 2005 (Neşredilmemiş Yüksek Lisans Tezi)
Yıldız, Özgür – YAVAŞER, Refika, “İstanbul Robert Koleji Üzerine Bir Değerlendirme”, TOD (Tarih Okulu Dergisi), Yıl 9, Sayı: XXV, Mart 2016
Washburn, George, Cennetin Sonbaharı, Atlantis Yayıncılık, 1. Basım, İstanbul 2002
DİPNOTLAR
[1] Bu makale 15 Temmuz darbe teşebbüsü sonrası kaleme alınmıştır.
[2] Zimmî Hukuku hakkında daha uzun tafsilat için bkz: Ömer Nasuhi Bilmen, Hukuk-ı İslâmiyye ve Istılahat-ı Fıkhiyye Kamusu, Cild III, Bilmen Basım ve Yayınevi, İstanbul, tarihsiz, sh. 422 vd.
[3] Uygur Kocabaşoğlu, Anadolu’daki Amerika, Arba Yayınları, İstanbul, 1989, sh. 16 vd; Ali Karatepe, “Amerikan Board’ın Türkiye Sev’gisi”, Tarih ve Düşünce Dergisi, Sayı: 52
[4] Cyrus Hamlin, Robert Kolej Uğrunda Bir Ömür, Dergâh Yayınları, İstanbul, 2012, sh. 193 vd.
[5] Ahmed Vefik Paşa’nın bu arsa satışına Sultan II. Abdülhamid’in göstermiş olduğu aksülamele dair dikkate değer bir kayıt vardır. O kayıt şöyledir; “Ahmet Vefik Paşa öldüğü zaman ölüsünün nereye gömülmesinin arzu ve irade edildiği usulen zamanın hükümdarından sorulmuş Abdülhamit II. den «Kayalar kabristanına defnediniz ki Robert Kolejde çalman çan sesleri kıyamete kadar kulaklarında çınlasın dursun» tarzında bir irade sadır olarak icra olunmuştur. Emsali nazırlar, başvekiller ve diğer devlet adamları İstanbul’un büyük cami ve muhteşem türbeleri yanında hususi ve üstü örtülü makberlerde yattıkları halde Ahmet Vefik Paşanın Kaya’lar kabristanında açıkta ve alelâde bir mezara defnedilmiş olmasının sebebi vesaiki işte bu arsa satışı meselesidir” bkz: Osman Nuri Ergin, Türk Maarif Tarihi, Cild II, İstanbul, 1977, sh. 784
[6] Cyrus Hamlin, a.g.e, sh. 32
[7] Cyrus Hamlin, a.g.e, sh. 47 vd.
[8] Cyrus Hamlin, a.g.e, sh. 66 vd.
[9] Cyrus Hamlin, a.g.e, sh. 85 vd.
[10] Cyrus Hamlin, a.g.e, sh. 95 vd.
[11] Cyrus Hamlin, a.g.e, sh. 138 vd.
[12] Cyrus Hamlin, a.g.e, sh. 172 vd.
[13] Fatma Acun – Evrim Şencan Gürtunca, “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Robert Kolej’de Eğitim”, Tarih İncelemeleri Dergisi, XXXI/1, 2016; Cyrus Hamlin, a.g.e, sh. 9 vd.
[14] Fatma Acun, “Robert Kolej Mezunları ve Meşhurları”, TUHED (Türk Tarih Eğitimi Dergisi), 4(2), 2015, sh. 144 vd.
[15] Cyrus Hamlin, Türkler Arasında, Türkiye’de Misyonerlik Faaliyetleri ve Robert Kolej, Kahverengi Yayınları, 1. Basım, İstanbul, 2015, sh. 272-273
[16] Kaynakça kısmında ve dipnotlarda gösterilen Fatma Acun’un makalelerinde kolejde okutulan dersleri dönem dönem ve yıl yıl inceleyebilirsiniz.
[17] Özgür Yıldız – Refika Yavaşer, “İstanbul Robert Koleji Üzerine Bir Değerlendirme”, TOD (Tarih Okulu Dergisi), Yıl 9, Sayı: XXV, Mart 2016, sh. 586
[18] Fatma Acun, “Robert Kolej Mezunları ve Meşhurları”, TUHED (Türk Tarih Eğitimi Dergisi), 4(2), 2015, sh. 147-148’deki tablolardan hesaplanmıştır.
[19] George Washburn, Cennetin Sonbaharı, Atlantis Yayıncılık, 1. Basım, İstanbul, 2002, sh. 360-1
[20] Ziya Nur Aksun, Osmanlı Tarihi, Cild IV, Ötüken Neşriyat, 2. Basım, İstanbul, 2010 sh. 106 vd.
[21] Ömer Turan, “Amerikan Protestan Misyonerlerinin Bulgar Milliyetçiliğine Katkıları”, XII. Türk Tarih Kongresi, Ankara, 12-16 Eylül 1994, TTK Yayınları, Ankara, 1999, sh.1105
[22] Aynı yerden
[23] Şaban Ulusoy, Robert Koleji ve Yabancı Okullara Yönelik Atatürk Döneminde Yapılan Düzenlemeler, Van, 2005, sh. 42; Özgür Yıldız – Refika Yavaşer, a.g.m. sh. 587
[24] George Washburn, a.g.e, sh. 296
[25] Ahmet Uçar, İslâm Dünyasında Misyoner Orduları, Çamlıca Yayınları, 1. Basım, İstanbul, 2013
[26] Osmanlı idarecileri bu faaliyetlerden habersiz değildiler, mesela bkz: BOA, HR.SYS. 62/1. (Türkiye’de Amerikan Misyonerleri, Bulgaristan’ın Bağımsızlığı ve Robert College) (M.09-01-1893); Yaver-i Ekrem Ahmed Şâkir Paşa’nın Anadolu Islahatı projesinin başında iken merkeze yazdıkları hakkında bkz: Ali Karaca, Anadolu Islahatı ve Ahmet Şakir Paşa (1838-1899), Eren Yayınları, 1. Basım, İstanbul, 1993, sh. 73 vd.
...
...
İktibaslarınızda bu sayfayı şu şekilde kaynak gösteriniz:
Kaynak: www.Beytullahimzaoglu.com
...
Twitter - YouTube - Instagram
İktibaslarınızda bu sayfayı şu şekilde kaynak gösteriniz:
Kaynak: www.Beytullahimzaoglu.com
...
Twitter - YouTube - Instagram